Mama Hatun Kervansarayı
Tercan ilçe merkezinde, kervansaray, hamam ve camiden oluşan bir külliyenin içerisinde yer almaktadır.
Dairesel bir çevre duvarı tarafından kuşatılmış avlunun ortasında yer alan kümbet, plan ve mimari özellikleri ile ünik bir yapıdır.
Kümbeti âdeta bir sur gibi kuşatan çevre duvarının batısında, anıtsal karakterli taçkapısı yer alır. Çevre duvarından dışa taşarak yükselen taçkapının ortasında, basık kemerli geniş bir kapı açıklığı bulunur. Mukarnas kavsaralı derin bir niş içerisinde yer alan kapı, iki yanda sütunce ve üstten sivri bir kemerle çevrelenmiştir. Kapı nişinin cephesi ve kemer yüzünde, zemini rumîlerle bezeli kûfî yazılı ayetler, kapı nişinin iç tarafında usta kitâbesi, sütuncelerin mukarnaslı başlıklarında ise yine kûfî yazıyla Peygamber ve dört Halifenin isimleri yazılıdır. Kapı nişi dıştan geniş bir bordür ile geometrik bir çerçeve içerisine alınarak, çerçeve ile kemer arasında kalan üçgen yüzeylere birer rozet işlenmiştir. Taçkapının iki yanında üçgen kesitli iki niş yer alır. Çevre duvarının iç yüzüne, onüç sivri kemerli niş açılmıştır. Girişin solundaki ilk nişin içerisinde bir çeşme, sağdaki ilk nişte çevre duvarının üzerine çıkışı sağlayan bir merdiven ve diğer bazı nişlerin içerisinde de biri kitâbeli olmak üzere taş sandukalar bulunmaktadır.
Avlunun ortasına inşa edilmiş iki katlı kümbetin, köşeleri pahlanmış kare planlı bir kaide üzerinde yükselen sekiz dilimli gövdesi yine sekiz dilimli bir külâhla örtülmüştür. Külâhın yüzeyi kaval silmelerle bölümlendirilmiştir.
Kümbetin üst ve alt kat giriş kapıları güney yönündedir. Tek kollu ve birkaç basamakla çıkılan üst kat giriş kapısı basık kemerli olup kapı üzerindeki kitâbeliğin içi boştur.
Üst katta, dış gövde gibi dilimli olarak düzenlenmiş iç mekânı, dilimli bir kubbe taçlandırır. Mekân, giriş dışında diğer üç yöne açılmış, üç mazgal penceresiyle ışıklandırılmıştır.
Alt kat kare planlı ve çapraz tonozludur. Mekânı, doğu ve batı duvarlarına açılmış iki pencere aydınlatır.
Bütünüyle düzgün kesme taşla kaplanmış kümbette bezemeler, çevre duvarındaki taçkapıda yoğunlaşmıştır. Bezemelerde, geometrik ve bitkisel motiflerden ibaret örgülerin yanı sıra kûfî yazılar da dekoratif etkiyi güçlendirmiştir. Çevre duvarında, girişin solundaki niş kemeri ve kümbetin içinde kuzey yönündeki pencerenin üst kısmında üzüm salkımlarından ibaret ilginç bir bezeme dikkati çeker.
Taçkapısındaki kitâbeden, Ahlatlı Ebû’n-Nema bin Mufaddâlü’l-Ahvel adlı bir usta tarafından inşa edildiği anlaşılan kümbetin tarih veren kitâbesi yoktur.Yapı, mimari özellikleri esas alınarak 13. yüzyılın ortalarına tarihlendirilir.
